Γράφει η Ιωάννα Λαγουμίδου, Δικηγόρος, www.lagoumidou.gr

«Ο,τι αξίζει να αντιγραφεί, αξίζει να προστατευθεί»

Οποιοδήποτε ανθρώπινο δημιούργημα χρησιμοποιώντας το πνεύμα του δημιουργού αποτελεί έργο πνευματικό.

Ο Νόμος 2121/1993 ορίζει τι είναι η πνευματική ιδιοκτησία: στο άρθρο 1 αναφέρει: «Οι πνευματικοί δημιουργοί (1), με τη δημιουργία του έργου (2), αποκτούν πάνω σ' αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα).

1. Ποιος είναι ο «δημιουργός» και δικαιούχος: Οποιοδήποτε φυσικό πρόσωπο δημιούργησε το έργο (Αρχή του δημιουργού) θεωρείται δημιουργός και κατά συνέπεια δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος του έργου.
2. Τι είναι το «έργο»: κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης, που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή. Έργα τα γραπτά κείμενα, τα αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες, οπτικοακουστικά κείμενα, έργα εφαρμοσμένων τεχνών σχέδια ενδυμάτων, τσαντών, σε υφάσματα, σε κοσμήματα. Δηλαδή τα έργα τα οποία, ενώ είναι αντικείμενα τέχνης, ταυτόχρονα έχουν πρακτική χρησιμότητα. Έτσι, ως έργα εφαρμοσμένων τεχνών μπορούν να προστατευτούν τα φωτιστικά, οι καρέκλες του PhilipStark, οι καφετιέρες.

  Αυτά προστατεύονται και ως βιομηχανικά σχέδια ή υποδείγματα, αρκεί να έχουν βιομηχανική εφαρμογή. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται και προστατεύονται και τα βιομηχανικά σχέδια και τα υποδείγματα, δηλαδή χρηστικά αντικείμενα όπως τα παραπάνω, τα οποία αφορούν κυρίως προϊόντα ευρείας κατανάλωσης, όπως μηχανήματα, εργαλεία, συσκευές, εφόσον πληρούν τις απαιτήσεις του «έργου» (για την προστασία βιομηχανικών σχεδίων και υποδειγμάτων). Αντικείμενο προστασίας είναι επίσης οι βάσεις δεδομένων, οι οποίες λόγω της επιλογής ή διευθέτησης του περιεχομένου τους αποτελούν πνευματικά δημιουργήματα καθώς και τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το προπαρασκευαστικό υλικό του σχεδιασμού τους.

Βασική προϋπόθεση προστασίας του έργου, είναι η πρωτοτυπία έργου. Τι είναι πρωτοτυπία; Eκείνο που δεν προϋπήρχε, αλλά και αν κάποιος άλλος το δημιουργούσε από την αρχή, δεν θα μπορούσε να είναι το ίδιο. Να εμπίπτει στη στατιστική μοναδικότητα. Να είναι έντονη η σύνδεση του δημιουργήματος, με το δημιουργό του, να είναι έντονη η παρουσία στο έργο στοιχείων, που το συνδέουν στενά και διακριτά με την προσωπικότητα του δημιουργού του, και να έχει «δημιουργικό ύψος», το να παρουσιάζει δηλαδή το έργο μία μορφή, που βρίσκεται σε επίπεδο ανώτερο από αυτό της καθημερινότητας.

Αν ο δημιουργός είναι μισθωτός; Τα δικαιώματά του μεταβιβάζονται αυτοδικαίως στον εργοδότη, εκείνες οι περιουσιακές εξουσίες στο έργο που είναι αναγκαίες για να εκπληρωθεί ο σκοπός της σύμβασης, αν δεν υπάρχει αντίθετη ρύθμιση. Οι υπόλοιπες παραμένουν στο δημιουργό μισθωτό. Συνεπώς απαιτείται προσοχή στη σύμβαση.

Σε περίπτωση δημιουργών με σχέση εργασίας με το Δημόσιο όλο το περιουσιακό δικαίωμα μεταβιβάζεται αυτοδικαίως στον εργοδότη, δηλ. το Δημόσιο, εκτός αν έχει συμφωνηθεί κάτι διαφορετικό.

Σε περίπτωση παραγγελίας έργου το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου το αποκτά πρωτογενώς ο δημιουργός και αυτός που έδωσε την παραγγελία μπορεί να αποκτήσει περιουσιακές εξουσίες μόνο με τη μεταβίβασή τους από το δημιουργό. Συνεπώς απαιτείται επίσης προσοχή στη σύμβαση.

Δεν πρέπει να υπάρξει σύγχυση ως προς την κυριότητα επί του υλικού φορέα, στον οποίο ενσωματώνεται το έργο (π.χ. μια design πολυθρόνα ή ένα ένδυμα υψηλής ραπτικής) και ως προς το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του έργου (το σχέδιο της πολυθρόνας ή το πατρόν του ενδύματος). Αυτά μπορεί να ανήκουν σε διαφορετικά πρόσωπα.

Τα πνευματικά δικαιώματα προστατεύονται από προσβολές τρίτων, αλλά και αποτελούν περιουσιακό στοιχείο στα χέρια του νόμιμου δικαιούχου. Ο δημιουργός του έργου μπορεί να καταρτίζει συμβάσεις, με τις οποίες αναθέτει στον αντισυμβαλλόμενο και αυτός αναλαμβάνει την υποχρέωση να ασκήσει εξουσίες, που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα (συμβάσεις εκμετάλλευσης).

Ο δημιουργός του έργου μπορεί να επιτρέπει σε κάποιον άλλον την άσκηση εξουσιών, που απορρέουν από το περιουσιακό του δικαίωμα (άδειες εκμετάλλευσης).

Το περιουσιακό δικαίωμα δηλαδή, μπορεί να μεταβιβασθεί μεταξύ ζώντων ή αιτία θανάτου.

Το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο μεταξύ ζώντων. Μετά το θάνατο του δημιουργού, το ηθικό δικαίωμα περιέρχεται στους κληρονόμους του, που οφείλουν να το ασκούν σύμφωνα με τη θέληση του δημιουργού, εφόσον τέτοια θέληση έχει ρητά εκφρασθεί.

Η πνευματική ιδιοκτησία διαρκεί όσο η ζωή του δημιουργού και εβδομήντα (70) χρόνια μετά το θάνατό του, που υπολογίζονται από την 1η Ιανουαρίου του έτους το οποίο έπεται του θανάτου του δημιουργού.

Προστασία του δημιουργού ή δικαιούχου: γίνεται με ποικίλα δικαστικά μέτρα, τόσο με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων όσο και με αγωγές για άρση της προσβολής, για αποζημίωση λόγω της ηθικής βλάβης του δικαιούχου, για απόδοση αδικαιολόγητου πλουτισμού κλπ. Επίσης προβλέπονται και ποινικές κυρώσεις αλλά και διοικητικά μέτρα.

Θέματα προστασίας δημιουργών μόδας , εμπορικών επιχειρήσεων και fashione-shops θα αναπτυχθούν στο συνέδριο με τίτλο “FASHIONING THE LAW, DESIGN- PROTECT- TRADE – MEDIATE” που θα γίνει την 23 Απριλίου 2016 στο συνεδριακό κέντρο Maroussi Plaza. Για λεπτομέρειες επισκεφθείτε την ιστοσελίδα: www.ftl.gr